De Sakko-prijs voor Kunsten en Letteren 1981 is toegekend aan
Willem van Ham
wegens zijn vele, veelzijdige en uitermate deskundige publicaties, voornamelijk betrekking hebbende op het voormalig Markiezaat van Bergen op Zoom. Gedreven door de liefde voor de eigen wereld, gefundeerd op uiterst kritisch onderzoek, en neergelegd in zorgvuldig gekozen bewoordingen heeft hij aldus een artistieke en waardevolle bijdrage van uitzonderlijk niveau geleverd aan de kunst der letteren, die de schoonheid en de rijke historie van onze goede streek de warmte geeft die zij verdient.
Bergen op Zoom, november 1981
Toespraak Willem van Ham:
Geachte aanwezigen,
Het was voor de eerste maal dat wij als jury van de Sakko Cultuurprijs geconfronteerd werden met de vraag: Wie ?
Al snel bleek dat het niet ging om: wie van de 3, maar om wie van de vele ? Inventariserend kwamen wij n.l. tot een niet gering aantal personen, die -zoals de statuten ons voorschreven- zich op een artistieke manier, en dat kunnen er immers vele zijn, op een bijzondere wijze door hun werk voor onze stad, voor onze streek verdienstelijk hebben gemaakt.
Die veelheid is op zich geen wonder voor een plaats met een zo rijk cultureel leven als Bergen op Zoom heeft. Maar de keuze werd er wel moeilijk door, temeer daar bovendien ook ongelijksoortige grootheden tegen elkaar afgewogen moesten worden.
Als ik u vraag of Beethoven een groter componist was dan Strawinksky, dan is het antwoord daarop niet zo eenvoudig te geven. Twee reuzen in de muziek.
Maar het kan nog lastiger: Was Homerus een groter kunstenaar dan Picasso ? Kun je een schrijver met een schilder vergelijken? En voeg daar nog een acteur bij en een beeldhouwer en een componist en een graficus. En ga zo maar door.
De conclusie is duidelijk: Op de artistieke weegschaal heeft elke tak van kunst zijn eigen soort gewichten en dat is moeilijk wegen.
Daarbij moest ook nog de belangrijkheid voor stad en streek in de afweging betrokken worden en ook hierover kun je, wat de verschillende disciplines betreft, genuanceerd over denken.
Toch is de jury unaniem tot een keuze kunnen komen. Het antwoord op de hamvraag werd: Willem van Ham.
En waarom Willen van Ham ?
Om zijn indrukwekkende lijst van publicaties over Bergen op Zoom en naaste omgeving.
9 Boekwerken, 11 inventarissen, 22 recensies, 64 artikelen in jaarboeken en tijdschriften, 35 bijdragen en 50 krantenartikelen getuigen van een bezetenheid, de ware kunstenaar eigen.
Maar niet alleen om die veelheid, maar ook, of liever vooral om die hoge artistieke kwaliteit van zijn werken in deze bepaalde tak van Letteren, die maar al te vaak in het traditionele rijtje van de Kunsten vergeten worden.
Ik noem de belangrijkste publicaties van Willem van Ham:
1957 Een artikel over de vestingwerken van Steenbergen tot 1630.
1958 In de bundel ‘Stad en Land van Steenbergen’ een artikel over het wapen van Steenbergen en een artikel over de historische ontwikkeling van Steenbergen.
1963 Inventarisering van het vrij omvangrijke archief van de Graaf Hendrikpolder, verschenen in een bundel.
In 1967 verschenen de archiefinventarissen van de polders van Nieuw Vossemeer en van de Emiliapolder bij Geertruidenberg.
Eveneens in 1967 de studie ‘West-Brabantse Dorpsplattegronden’, die een ruime aandacht heeft gevonden en een waardevolle aanvulling betekende van de schaarse litteratuur op dat gebied.
De schets ‘Tussen Hospitaal en Bleekveld’, later uitgewerkt in het artikel ‘De Korenmarkt te Bergen op Zoom en het kazernegebouw aldaar’, gepubliceerd in de Waterschans.
De uitgebreide archieven van de Raad en Rekenkamer van de Markiezen van Bergen op Zoom en hun leenhof waren aanleiding tot de uitvoerige publicatie (86 blz.) van ‘De Leengoederen en de Leenmannen van de Heerlijkheid Stad en Land van Bergen op Zoom’ en het artikel ‘Het Doorluchtig Huis van Bergen op Zoom’, dat een volledig overzicht bevat van de geschiedenis van de Heren en Markiezen van Bergen op Zoom, hun verwanten en hun bezittingen, dit artikel is in 1977 als boekwerkje herdrukt.
Een bekroning van de werkzaamheden aan deze archieven vormde het verschijnen van de complete inventaris van de archieven als gezamenlijke publicatie van het Rijksarchief in Noord Brabant en het gemeentelijk archief van Bergen op Zoom, in 1980 uitgegeven in 5 delen, totaal bijna 1000 pagina’s, en van de inventaris van het archief van het Leenhof.
Ook de symbolen van openbare publiekrechtelijke lichamen kregen aandacht, o.a. de symbolen van stad en land van Bergen op Zoom, van stad en land van Breda, van de stad Geertruidenberg, van gemeenten en heemraadschappen in Nassau-Brabant, van Willemstad.
Deze publicaties bezorgden hem o.a. via de FIAV, die wereldomspannende congressen over vlaggenkunde organiseert, spreekbeurten op congressen te Muiderberg, Londen en Amsterdam.
Ook was hij mederedacteur van de toelichting bij de Historische Kaart van Noord-Brabant 1795, verschenen bij het jubileum van het Rijksarchief in Noord-Brabant in 1980.
Ook werd medewerking verleend aan tentoonstellingen in dit Markiezenhof. Inleidingen bij de catalogi werden geschreven voor de Albrecht Dührer tentoonstelling, de Gezondheidszorg te Bergen op Zoom, Bergen Belegerd, Tekeningen van Bergen op Zoom, het prachtige boek- en plaatwerk, samen met Jan van Mosselveld.
Opgravingen rond de Lievevrouwepoort gaven een nieuwe visie op dat gebouw, gepubliceerd in 1974, samen met Ir. Jan Weijts en Louis Weijs.
Ter popularisering van de geschiedenis en soms ook voor de meer wetenschappelijke belichting daarvan, werden lezingen gehouden, o.a. in Brussel, Goes, Lier en Eindhoven.
Binnen afzienbare tijd verschijnt in het kader van een tentoonstelling van stadsplattegronden in het Markiezenhof een monografie met zijn inleiding:
‘Bergen op Zoom in kaart gebracht’.
Voorjaar 1982 verschijnt de bundel ‘Merck toch hoe sterck’, over de geschiedenis van de vesting Bergen op Zoom.
En op langere termijn (vermoedelijk in 1983) zal een studie verschijnen over de oudste geschiedenis van de streek, in samenwerking met Karel Leenders.
Waarlijk een indrukwekkende lijst, waaraan, de gedrevenheid van de schrijver kennende, voorlopig nog geen eind zal komen.
Wij moeten Willem van Ham dankbaar zijn ! Hij is een historicus bij uitstek, die in de meest diepe bronnen de waarheid zoekt en zo met zijn uitermate vlotte pen de roemruchte geschiedenis van onze omgeving weet te visualiseren.
De wereld weet van zijn minutieuze arbeid nauwelijks iets. Hij werkt in het verborgene, maar zijn doel is ons bekend te maken met de historisch gegroeide werkelijkheid waarin wij wonen.
Hij maakt een verborgen dimensie van ons leefmilieu voor ons toegankelijk en levert daarmee een rijke bijdrage aan het culturele bewustzijn van onze Bergse gemeenschap. Willem van Ham, je moet gelukkig zijn met Bergen op Zoom. Bergen op Zoom, je moet gelukkig zijn met Willem van Ham.
Namens de jury Namens Sakko b.v.
Harrie Stalpers, voorzitter. W. van de Boom, directeur