De Sakko-prijs voor Kunsten en Letteren 2010 is toegekend aan
Els van Egeraat, illustratrice te Bergen op Zoom,
vanwege haar vele, veelzijdige en uitermate artistieke bijdragen aan de jeugd- en jongeren literatuur, zowel in het Nederlands taalgebied als ver daarbuiten.
Naast de verzorging van hoogstaande illustraties voor ontspanningsliteratuur excelleert zij in het verbeelden van gebeurtenissen die in de grote wereldliteratuur en religieuze geschriften worden verteld. Ook treffen we uitdagende bijdragen van haar aan in publicaties voor onderwijskundige doeleinden.
Mede door haar grote inlevingsvermogen in zowel de teksten van de schrijvers als in de leefwereld van jeugd en jongeren heeft Els het vermogen ontwikkeld om met penseel en potlood in een enkel beeld de essentie van verhalen te verbeelden.
Met dit zeer kunstzinnige talent weet zij bruggen te slaan tussen de jongeren van nu en verhalen van alle tijden.
Het werk van Els van Egeraat gaat gepaard aan humor en is van een grote kleurrijkdom. Zij stelt haar talenten ook ten dienste van de veelkleurigheid van het Bergse folkloristische leven waaruit ze tevens ook weer inspiratie weet te putten. Het is deze wisselwerking die haar werk fascinerend maakt.
Met dit alles levert Els van Egeraat niet alleen een belangrijke bijdrage aan de kunsten en letteren in het algemeen maar ook aan het artistieke leven en de culturele uitstraling van stad en land van Bergen op Zoom.
Bergen op Zoom, 13 november 2010.
Toespraak Els van Egeraat:
Vriendinnen en vrienden van de Sakko Cultuurprijs,
Het is mij, zoals elk jaar weer, een aangenaam genoegen hier voor U te staan om aan U de laureaat van dit jaar te mogen voorstellen.
De Sakkocultuurprijs 2010, gaat naar een bijzonder persoon die een bijzondere kunstvorm beoefent: Els van Egeraat, illustratrice, en dan vooral van jeugd- en kinderboeken. Soms een beetje van de vastenavondkrant. En soms niet alleen de illustratrice maar ook de auteur van jeugdboeken.
Els, geboren en getogen Bergse uit een bekende Bergse familie. Het tekenen zat er bij Els al vroeg in. Ze deed als kind al niet anders en ze bleef dat gewoon doen toen ze opgroeide en volwassen werd of in ieder geval groot werd.
In die tijd was de bibliotheek gevestigd in de gevangenpoort ….. dat konden de kinderen uit de verleden tijd gewoon vinden, ook zonder glazen gevel. En in 1 van de torens van dat gebouw werd er op woensdagmiddag voorgelezen. Els was daar dan heel vaak te vinden en ontwikkelde mede zo haar liefde voor boeken.
Als tiener zat ze op het Moller en dat kwam goed uit want daar werkte Fons Gieles als tekenleraar en die heeft veel voor haar betekend. Ze koos tekenen als eindexamenvak, dat kon toen pas sinds kort binnen de nieuwste regels van de Mammoetwet. Natuurlijk haalde ze dat vak met vlag en wimpel.
Aanvankelijk ging Els naar de lerarenopleiding. Dat je met tekenen je geld kon verdienen leek vooral voor de hand te liggen als je er les in ging geven. Maar op de lerarenopleiding liepen verstandige docenten rond en die zeiden tegen Els ….. dat moet je niet doen. Je moet de richting op van illustratieve vormgeving. Zo belandde Els in Den Bosch op de academie waar ze in 1987 afstudeerde.
Maar tegen die tijd was ze al bezig met opdrachten en begon de carrière als zzp-er al een beetje vorm te krijgen.
Wat is dat nou voor kunstvorm, illustrator. We kennen natuurlijk allemaal wel dat beeld van middeleeuwse boeken, die werden toen nog in de kloosters gemaakt, handgeschreven, en dan maakten ze zo’n hoofdletter een beetje mooier en hier en daar een randje onderaan. Dat noemden ze dan: het boek glans verlenen / illustreren / verlichten / versieren / glans verlenen.
Is dat nou kunst, of is dat gewoon een ambacht. Je hebt mensen die de letters schrijven en dan heb je er die er een kleurtje aan geven en wat krullen erbij maken en een beetje goud. Dat is geen kunst. Dat is ambacht. Daar hoef je geen prijs voor te hebben, daar word je gewoon voor betaald.
Onlangs tijdens de landelijke Kinderboekenweek ging het hier ook over. Ambacht of kunst. En ik zal proberen om U uit te leggen waarom de jury van mening is dat we hier met een kunstvorm te maken hebben en dat Els daarin de beste Bergse is.
Van Egeraat ….. waar kennen we die van. Als je dat in Bergen op Zoom vraagt moet iedereen aan vrachtwagens denken en verhuiswagens. Jouw vader en ooms en neven hebben daar wat mee van doen gehad. Van Egeraat transport.
Transporteurs, dat zijn mensen die spullen van de ene naar de andere plek brengen. Transporteren …. Naar gene zijde dragen / brengen.
Als Rotterdammer, …. ik ben zo iemand met een dubbel paspoort, zal ik maar zeggen, als Rotterdammer hebben we daar nog een andere uitdrukking voor. Als een schip in de haven ligt, om te lossen, bijvoorbeeld de waalhaven. En dat schip moet naar de Maashaven om te worden geladen. Dan komt er een sleepbootje en die gaat dat schip dan van de ene naar de andere haven verslepen. Dan zeggen wij …… het schip wordt verhaald.
Een boot verhalen. Dat is niet fout Nederlands, van Rotterdammers, maar het is onbekend Nederlands. Een boot verhalen.
U hoort het woord verhaal ……. Wat zijn dat, wat willen verhalen ……. Iets transporteren. Iets van a naar b brengen.
Geschiedenis, kennis, een idee, een overtuiging, een emotie, een geintje, wat dan ook.
Een verhaal is dus een soort transportmiddel voor een inhoud. Mag ik het even zo zeggen? En dan gaat de illustrator aan het werk.
En dan kan je zeggen, nou, die maakt de letters een beetje mooier en zet een paar krullen onder aan de bladzijde zodat de lege plekken gevuld zijn ……. Maar daar komt het verhaal op zich niet verder mee. Dan blijft het verhaal stil staan.
Als Els iets illustreert, dan gaat ze beginnen met helemaal in dat verhaal te kruipen. Ze haalt het naar zich toe. Ze laat zich er door meenemen.
En dan ontstaan er beelden in haar hoofd ….. en via haar handen ook op papier. Beelden van de mensen in het verhaal en van de dingen in het verhaal en van de wereld in het verhaal.
En Els weet die mensen en die dingen en die werelden dan op zo’n manier te tekenen dat die op zich weer een verhaal vormen ……. Niet om de bladzijde mooi te maken of de lege plekken te vullen …….
Maar om als van Egeraat transport DE HUMOR, DE GEIN VAN HET VERHAAL, DE EMOTIE VAN HET VERHAAL, DE SPANNING VAN HET VERHAAL NOG EEN AANTAL STAPPEN DICHTERBIJ TE BRENGEN, dichterbij jou.
Als Els het verhaal van Jona in de walvis tekent, dan zit je ineens zelf in die walvis. En dat is dus kunst ….. want de kunstenaar haalt een trucje uit met de toeschouwer, je wordt meegenomen …….. getransporteerd, in een andere wereld uitgenodigd. Als Els in een tekening het café van tante Door gebruikt dan ruik je de cafe-lucht en krijg je gelijk dorst …… zo iets …. Dat brengt die tekening naar jou toe.
En dat is dus kunst, omdat er een eigen creatief proces van de kunstenaar aan te pas gekomen is en er iets nieuws is ontstaan. En dat gaat een relatie met de toeschouwer aan.
Els kan dat als geen ander. En het lijkt wel of er aan de genres geen einde komt. Niet alleen sprookjes, kinderboeken, lesboeken, rekenen en taal, ook de grote verhalen uit de geschiedenis van de mensheid; de Griekse mythen en sagen, de bijbel, de koran en de boeken van de andere grote godsdiensten, Els raakt erdoor geïnspireerd en neemt ons als het ware mee die werelden binnen.
En dan kan het zo maar gebeuren dat je in een tekening van Athene een jongetje ziet rondlopen die wel erg veel op haar zoon Joost lijkt of dat 1 van de torens van de muren van Babel een beetje op de peperbus lijkt. Het zou zomaar kunnen. Want het werk van Els is een serieuze zaak die barst van de humor. Ze heeft een grote fantasie.
Ze hoeft alleen maar rond te kijken, op straat, op de scholen waar ze voorleest, terwijl ze een wandeling maakt door de natuur. Nooit zat ze verlegen om ideeën of inspiratie.
Het aantal boeken waar Els aan gewerkt heeft is niet gemakkelijk te tellen. Haar boekenkast puilt uit en hier liggen er zomaar een handje vol.
En de auteurs waar Els mee heeft samengewerkt, dat is inmiddels ook een grote lijst, en daar komen niet de minste namen op voor.
Het leukste om te zien zijn nog de boeken die in vertaling zijn uitgekomen. Chinese karakters, Russische letters, je snapt geen woord, maar wat je gelijk wel ziet is ……. Dit zijn tekeningen van Els.
Zo af en toe zijn er ook tentoonstellingen. Exposities van jouw werk waren er in Amsterdam en Rotterdam, ook in Bergen op Zoom, in de Mollengangen bijvoorbeeld en je was de laatste exposante in de oude etcetera ruimte.
Els maakt ook vrij werk, schilderijen en tekeningen. Soms ook geïnspireerd op dat kleurrijke fenomeen wat alweer 6 x 11 jaar zich hier in de stad afspeelt, de Bergse Vastenavond.
Eigenlijk is er maar 1 ding een beetje jammer. Dat ze zich daarvoor niet genoeg tijd gunt. En dan is er nog 1 ding een beetje jammer, dat Els zo oeverloos bescheiden is dat ze inmiddels zo’n beetje onder de stoel zit.
We zullen deze kwelling dan ook maar niet veel langer laten duren. De jury was van mening, unaniem en vol overtuiging, dat jij met jouw werk een belangrijke en kunstzinnige bijdrage hebt geleverd en daarvoor willen we je in het zonnetje zetten.
Bergen op Zoom, 13 november 2010.
Namens de jury, Namens Sakko b.v.,
Willem Vermeulen, voorzitter. Peter Etman, directeur.